Cmentarz Czcicieli Słońca w Szklarskiej Porębie (woj. dolnośląskie) – rekonstrukcja miejsca kultu oraz odtworzenie pomnika upamiętniającego Wyznawców Słońca
Celem projektu jest rewitalizacja zabytkowego Cmentarza Czcicieli Światła w Szklarskiej Porębie w woj. dolnośląskim. Przynależność wyznaniowa opisana w karcie cmentarnej to dawny kult solarny, którego jesteśmy kontynuacją jako Gmina Wyznaniowa Szklarska Poręba, jednostka terytorialna Związku Wyznaniowego Wyznawcy Słońca, nr wpisu do rejestru MSWiA 176.
Cmentarz wolnomyślicieli jest tzw. cmentarzem urnowym, gdzie składano prochy zmarłych Czcicieli Światła. Stanowi pozostałość po działalności organizacji religijnej, działającej w Karkonoszach przed II wojną światową. Według zebranego materiału najstarszy istniejący nagrobek należy do Martha Scholz (1893 – 1929). Na jego terenie znajduje się obelisk z I przełomu XX wieku (do 1945 roku) – napis słabo czytelny, trzy komory na urny z I połowy XX wieku (do 1945 roku). Napisy na obelisku są zniszczone, groby otwarte, a teren zarośnięty gęstą roślinnością, w tym gatunkami inwazyjnymi. Na terenie cmentarza i w jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się kilka wiekowych drzew.
W ramach projektu planujemy uporządkować teren cmentarza, wprowadzić elementy małej architektury i zaznaczyć jego obecność w przestrzeni publicznej poprzez działania informacyjne i promocyjne, w tym umieszczenie tablicy przedstawiającej historię tego miejsca w kilku językach: polskim, niemieckim oraz angielskim.
Planowane działania
- prace ziemne: plantowanie i układanie ziemi oraz kamieni, ułożenie ścieżki kamiennej
- budowa lapidarium z pozostałości nagrobków
- nasadzenia nowych roślin i założenie łąki kwietnej, usunięcie tawuły
- tłumaczenie treści obelisku, przygotowanie projektu wielojęzycznych (w języku: polskim, angielskim, niemieckim) tablic informacyjnych wraz z projektem graficznym oraz wykonaniem i instalacją
- prace elektryczne: okablowanie, lampy ziemne, słup oświetleniowy z panelem fotowoltaicznym i monitoringiem
- montaż elementów małej architektury (ławki, misy, paleniska) oraz budowa infrastruktury (solarna lampa autonomiczna, panel fotowoltaiczny, monitoring)
Szczegółowy opis zadania (w tym cel
i spodziewane efekty zadania)
W wyniku rewitalizacji cmentarza, może on w przyszłości pełnić funkcje rytualne i kontemplacyjne, rekreacyjne i turystyczne, edukacyjne i proekologiczne.
Rezultatem prac będzie przywrócenie do użyteczności publicznej zabytkowego miejsca kultu solarnego, również jako miejsca pielgrzymek, modlitw i kontemplacji Wyznawców Słońca. Ośrodka spotkań, prelekcji oraz wydarzeń wiernych oraz potomków Czcicieli Światła z terenów Karkonoszy.
Projekt rewaloryzacji cmentarza pozwoli przybliżyć okolicznym mieszkańcom historię regionu, pogłębić znajomość dziedzictwa kulturowego i zainspirować do dalszych poszukiwań tożsamości poprzez działania historyczne, etnograficzne i badawcze.
Cmentarz mieści się na terenie górskim i jest zlokalizowany w pięknej i turystycznej okolicy, co stanowi jego istotny atut. Znajduje się w dobrze skomunikowanej lokalizacji, około 600 metrów od przystanków: kolejowego i autobusowych. W okolicy znajdują się górskie szlaki spacerowe, rowerowe i konne oraz liczne atrakcje turystyczne, w tym Wodospad Szklarki, Zakręt Śmierci, Muzeum Mineralogiczne czy Muzeum Miejskie Dom Gerharta Hauptmanna. Rewaloryzacja cmentarza połączona z promocją w internecie, mediach społecznościowych i mediach tradycyjnych, takich jak przewodniki turystyczne, przyczyni się do promocji regionu i rozwoju turystyki sakralnej.
Cmentarz może również stanowić punkt odniesienia i przyczynek dla rozwoju idei cmentarzy leśnych w Polsce jako działania prośrodowiskowego z dużym udziałem powierzchni biologicznie czynnych oraz bogatą fauną i florą, w tym zabytkowym drzewostanem.
Ze względu na współczesne wyzwania klimatyczne, pochówki urnowe, związane z rytuałem całopalenia, są realną odpowiedzią na zagrożenia epidemiologiczne towarzyszące coraz liczniejszym i bardziej gwałtownym powodziom i podtopieniom lokalnym.
Dotychczasowe działania Wyznawców Słońca wokół Cmentarza Czcicieli Słońca w Szklarskiej Porębie
W 2013 r. powstała Gmina Wyznaniowa Szklarska Poręba. W 2019 r. przeprowadzone zostały pierwsze większe prace porządkowe na terenie Cmentarza.
W grudniu 2021 r. teren cmentarza został wydzierżawiony przez Gminę Wyznaniową Szklarska Poręba od Gminy Szklarska Poręba.
We współpracy z architektem krajobrazu przygotowany został projekt koncepcyjny budowy małej architektury przy Cmentarzu wraz z planem nasadzeń i infrastruktury, robót ziemnych, etapowania prac i nadzoru. Złożony został też wniosek do Funduszu Kościelnego w 2023 r.
W maju 2023 r. zintensyfikowane zostały prace dotyczące cmentarza i projektu jego rewitalizacji, które zaowocowały złożeniem formalnego wniosku w listopadzie. Na początku 2024 r. Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków we Wrocławiu udzielił pozwolenia na utworzenie kręgu solarnego wraz z paleniskiem, misą, ławą w kształcie koła, lampami solarnymi, panelem fotowoltaicznym oraz tablicą pamiątkową i informacyjną.
Dotychczas przeprowadzone zostały drobne prace porządkowe z wykorzystaniem zakupionych na ten cel sprzętów ogrodniczych i budowlanych. Przeprowadzone zostały również pierwsze prace ziemne koparką.
W październiku 2025 r. rozpoczęła się budowa ogrodzenia wokół terenu cmentarza. Przygotowana została zaktualizowana mapa geodezyjna celem dokładnego wytyczenia działki oraz dostępu do niej – drogi służebnej.
Dla Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków (Delegatura w Jeleniej Górze) przygotowana została: inwentaryzacja dendrologiczna razem z planem wycinki – mapa istniejącego drzewostanu, tabele inwentaryzacyjne, zalecenia pielęgnacyjne, mapa wycinki, wniosek o wycinkę z uzasadnieniem, zalecenia i instrukcja usunięcia tawuły (gatunek inwazyjny).
Dotychczasowe nakłady finansowe i osobowe
- prace porządkowe na terenie Cmentarza w latach 2019-2025
- najem terenu Cmentarza od Gminy Szklarska Poręba
- projekt architektoniczny małej architektury wraz z uzgodnieniem konserwatorskim i z lokalnym samorządem
- 5 500 zł – zakup sprzętu ogrodniczego i prace ziemne
- 3 600 zł – prace geodezyjne
- 30 000 zł – ławki parkowe rzemieślnicze, misa i palenisko
- 14 000 zł – przygotowanie inwentaryzacji zieleni, projektu i dokumentacji cmentarza przez architektkę krajobrazu
- 28 000 zł – ogrodzenie wraz z montażem